Ως Αεροπορική Ιστορία (εφεξής ΑΙ) ορίζουμε την ανακατασκευασμένη εικόνα του παρελθόντος του αεροπορικού τομέα, είτε μιλάμε για την Πολεμική , είτε για την Πολιτική και τη Γενική Αεροπορία . Η ανακατασκευή αυτή εξαρτάται από το χωροχρονικό πλαίσιο μέσα στο οποίο γίνεται, οπότε με την έννοια αυτή είναι σχετικά μεταβαλλόμενη. Διαμορφώνεται από τα ερμηνευτικά σχήματα των δημιουργών της και προβάλλει τις προσδοκίες και τους στόχους τους.
Υπάρχει μια ποικιλία στην επιλογή των σημαδιακών γεγονότων, συνηθίζεται όμως να χρησιμοποιείται ως «σημείο μηδέν» η πτήση των αδερφών Orville και Wilbur Wright το 1903, ή γενικότερα η δεκαετία που σημάδεψε η ευρύτερη ομάδα των πρωτοπόρων μαζί με τους Wright Brothers, τους: Louis Bleriot, Alberto Santos-Dumont, Glenn Curtiss, Henry Farman κ.α.
Το κριτήριο επιλογής είναι το ποσοστό ελέγχου της πτήσης από τον χειριστή της ιπτάμενης μηχανής (με χρήση κινητήρα και συστήματος διεύθυνσης) που ορίζει αυτό που σήμερα ονομάζουμε «Αεροπλάνο», ενώ για μερικούς μελετητές είναι σημαντική και η δυνατότητα αυτόνομης απογείωσης, χωρίς καταπέλτη, κάτι που γι’ αυτούς τοποθετεί την πτήση του Santos Dumont ως πρώτη επίσημη πτήση (Barata & Neves, 2017). Η ποικιλομορφία βέβαια των ιπτάμενων μηχανών (λχ. ελικόπτερα, αυτόγυρα, αερόστατα, ανεμόπτερα) μας κάνει να καταλάβουμε ότι αυτά τα κριτήρια είναι υποκειμενικά, και μάλλον αποτελούν φρούτα της αγάπης του ανθρώπου να κατηγοριοποιεί και να οριοθετεί τα πάντα, σε κλειστά συστήματα. Εξάλλου, πριν το 1903 είχαν προηγηθεί πτήσεις με αερόστατα (Montgolfier Brothers το 1783), αερόπλοια (Henri Giffard το 1852) και ανεμόπτερα/αιωρόπτερα-ολισθητές που μπορούσαν να πετάξουν με ολίσθηση από ένα ψηλότερο σημείο σε ένα χαμηλότερο (George Cayley & Ader Éole το 1890, Otto Liliethal το 1894). Και ενώ τις προηγηθείσες αυτές πτήσεις θα μπορούσαμε να τις δούμε ως την «Προϊστορία της Αεροπορίας» ή «Πρώιμη Ιστορία της Πτήσης», (Bellis, 2020) ένα αερόστατο ή αιωρόπτερο του σήμερα, παρόλο που δεν είναι αεροπλάνο, αποτελεί μέρος της σύγχρονης ΑΙ.

Για τον παραπάνω λόγο, οι μελετητές τείνουν να μην απομονώνουν από την ΑΙ ούτε τις θεωρητικές προσεγγίσεις, ή τις αποτυχημένες προσπάθειες που οδήγησαν στη δημιουργία της Αεροπορίας. Ο George Cayley, ήταν ο συντάκτης μιας μελέτης, που με τον τίτλο της σχεδόν άνοιγε το πεδίο της αεροδυναμικής: On Aerial Navigation (Cayley, 1809, 1810a, 1810b). Μια πιο χαλαρή προσέγγιση μπορεί να επεκτείνει την προϊστορία προς τα πίσω, στον Leonardo Da Vinci με τις ιπτάμενες μηχανές του, ή το μύθο του Ικάρου, ως συμβολική απεικόνιση του ονείρου του ανθρώπου για την πτήση, μια σύνδεση που έχει εντοιχισθεί στην Ελληνική Αεροπορία. Σε μια πιο ελληνοκεντρική προσέγγιση, οι απαρχές της ΑΙ στον Ελλαδικό χώρο θα μπορούσαν να οριστούν, είτε με την πρώτη πτήση αεροπλάνου στην Ελλάδα, από τον Sergey Isayevich Utochkin το 1911 (Βατάκης & Λαγός, 2012), έξω από το ξενοδοχείο «Ακταίον» στο Νέο Φάληρο, είτε με την πρώτη πτήση ελληνικού αεροπλάνου (τύπου Farman) από τους Εμμανουήλ Αργυρόπουλο και Δημήτριο Καμπέρο το 1912.(Αυδής, 1972), ενώ αναφέρεται ως σημείο εκκίνησης και η πρώτη αποτυχημένη προσπάθεια πτήσης το 1910, του Λεωνίδα Αρνιώτη, ο οποίος παρουσιάζεται από τον Η. Καρταλαμάκη ως ο «Πρώτος μετά τον Ίκαρο», (Καρταλαμάκης, 1983, σελ.4) πλην όμως, στον τίτλο του βιβλίου ο ίδιος οριοθετεί την αρχική περίοδο, με σημείο εκκίνησης το 1912. Παρά την εξελικτική προήγηση των ανεμόπτερων ολίσθησης, σε σχέση με το αεροπλάνο, το πρώτο εξ’αυτών (Falke) εικάζεται ότι έφτασε στην Ελλάδα μετά το πρώτο αεροπλάνο, το 1932 (Πικρός, 2012).

O Sergei Utochkin (Сергей Исаевич Уточкин) στην πρώτη πτήση που πραγματοποιήθηκε στην Ελλάδα, στις 25 Μαρτιου του 1911, έξω από το ξενοδοχείο «Ακταίον».

Η ΑΙ, τουλάχιστον μέχρι το 2022, δεν υπάρχει ως υποκατηγορία του Ακαδημαϊκού κλάδου της Ιστορίας, και η διδακτική της, (συνήθως στις αεροπορικές ακαδημίες και σχολές) γίνεται από ένστολο ή πολιτικό προσωπικό, που διαθέτει διδακτορικό, ή έντονη ερευνητική και συγγραφική δράση πάνω στο θέμα, και ως επί το πλείστον εξυπηρετεί εξειδικεύσεις στην Αεροπορική Τακτική. Για παράδειγμα, έως τώρα (και από όσο μπορώ να γνωρίζω) στη Σχολή Ικάρων διδάσκει ο Ιστορικός Κωνσταντίνος Λαγός, στο ΜΙΣΠΑ (νυν ΔΙΣΠΑ) εργάστηκε η Ιστορικός Τριανταφυλλιά Καισάρου-Πανταζοπούλου, ενώ  μοναδικός με σχετικό διδακτορικό Αεροπορικής Ιστορίας είναι ο Δημήτριος Βογιατζής που διετέλεσε Ιστορικός του Μ/ΠΑ.
Ελλείψει μιας επίσημης τέτοιας ειδικότητας, οι επιμέρους τεχνικές επαγγελματικές γνώσεις πολλών ερευνητών-συγγραφέων είναι απαραίτητες στην ανακατασκευή της ΑΙ, και σαν τέτοιους εννοούμε αυτούς που έχουν εργαστεί στο χώρο της Αεροπορίας, ή της Άμυνας γενικά. Όμως κρίσιμη είναι η επιμέλεια, ή η συνθετική ικανότητα ενός Ιστορικού, που με γνώσεις εκτεταμένες σε ευρύτερα πεδία, βλέπει τη γενικότερη πολιτική, οικονομική και κοινωνική εικόνα (Hansen, 1989). Η συνεργασία μεταξύ των δύο αυτών πλευρών είναι πλέον επιβεβλημένη για την αποδοτικότερη ανακατασκευή του παρελθόντος. Σημειώνεται ότι παράλληλα έχει αναπτυχθεί και η Αεροδιαστημική Ιστορία, που σε σημεία αλληλοεπικαλύπτεται με την Αεροπορική.
Τέλος, η ΑΙ συνδέεται άρρηκτα με έναν άλλο κλάδο, επίσης ανεπίσημο, αυτόν της Αεροπορικής Αρχαιολογίας.
(Τον ορισμό της Αεροπορικής αρχαιολογίας μπορείτε να δείτε εδώ: https://morisgeorge.com/2022/10/24/aviation_archaeology/)

Συστήνεται προς ανάγνωση το βιβλίο-βίβλος του Ιστορικού του Μουσείου Π.Α. Δημητρίου Βογιατζή, ένα βιβλίο που με έκανε ν’αγαπήσω το Μουσείο ΠΑ. Βιβλιοπαρουσίαση μπορείτε να διαβάσετε εδώ:

https://morisgeorge.com/2015/08/24/reconstructing_aviation_history_voyatzis/

Βοηθητικές πληροφορίες:
Πολεμική Αεροπορία είναι ο κλάδος της Αεροπορίας που προορίζεται για πολεμικές επιχειρήσεις (αμυντικές ή επιθετικές). Σε κάθε χώρα, είθισται να υπάρχει ένας φορέας διεξαγωγής πολεμικών επιχειρήσεων, που συνήθως είναι η εθνική Πολεμική Αεροπορία (σε συντομογραφία ΠΑ).
Πολιτική Αεροπορία είναι ο τομέας της Αεροπορικής δραστηριότητας που γίνεται με ειρηνικούς σκοπούς εντός χώρας, ή διεθνώς, είτε μιλάμε για μεταφορές εμπορεύματος, είτε για μεταφορές επιβατών, αλλά και πολλές άλλες δραστηριότητες.
Γενική Αεροπορία ονομάζουμε όλη τη δραστηριότητα που διεξάγεται μέσα στα πλαίσια της Πολιτικής Αεροπορίας, αλλά δεν σχετίζονται με πληρωμή, εκμίσθωση ή άλλη εμπορική δραστηριότητα, αν και αυτός ο διαχωρισμός είναι ρευστός. Συνήθως μιλάμε για εμπορική δραστηριότητα όταν υπάρχει εκμεταλλευτής που προγραμματίζει πτήσεις (λχ. Αεροπορική εταιρεία). Αντιθέτως η μίσθωση αεροσκάφους από αερολέσχη για εκπαίδευση, ή αναψυχή, θεωρείται δραστηριότητα της Γενικής Αεροπορίας. Η Γενική Αεροπορία υπόκειται στους κανόνες της Πολιτικής Αεροπορίας, ενώ μέρος της είναι και ο αεραθλητισμός.

Μώρης Γεώργιος – 2022 – Επιτρέπεται ο διαμοιρασμός. Απαγορεύεται η αναδημοσίευση του άρθρου χωρίς άδεια.

Βιβλιογραφικές αναφορές

• Barata, J. M. M., & Neves, F. M. S. P. (2017). «The History of Aviation Education and Training.» Open Journal of Applied Sciences, 07(04), σελ.196–205. https://doi.org/10.4236/ojapps.2017.74017 (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 20/6/2022)
• Bellis, M. (2020, Αύγουστος 26). The Early History of Flight. ThoughtCo. https://www.thoughtco.com/early-history-of-flight-4072777 (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 20/6/2022)
• Cayley 2, G. (Sir). (1809). On Aerial Navigation Pt.1. Nicholson’s Journal of Natural Philosophy.
• Cayley, G. (Sir). (1810a). On Aerial Navigation Pt.2. Nicholson’s Journal of Natural Philosophy.
• Cayley, G. (Sir). (1810b). On Aerial Navigation Pt.3. Nicholson’s Journal of Natural Philosophy.
• Hansen, J. R. (1989). Aviation History in the Wider View. Technology and Culture, 30(3), σελ. 643. https://doi.org/10.2307/3105965 (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 20/6/2022)
• Αυδής, Α. (1972). Οι Πρωτοπόροι. Το χρονικό των Αετών μας. Ιδιωτική Έκδοση.
• Βατάκης, Π. & Λαγός, Κ., (2012). O Sergey Isayevich Utochkin πραγματοποιεί την πρώτη πετυχημένη πτήση με αεροπλάνο στην Ελλάδα. Μάρτιος 1911. Αεροπορική Επιθεώρηση, Τεύχος 94, σελ.4–29.
• Καρταλαμάκης, Η. (1983). Ελληνικά Φτερά 1912-1932. Ιδιωτική Έκδοση.
• Πικρός, Κ. (2012). Ανεμοπορία και Πολεμική Αεροπορία. Ιδιωτική Έκδοση. Ανακτήθηκε από: https://www.aerodata.gr/books.php?id=220 (ημερομηνία τελευταίας πρόσβασης 20/6/2022)