Σε αυτό το σύντομο άρθρο παρουσιάζω με –ελπίζω- απλό τρόπο τα σύμβολα που αποτελούν τις ταυτότητες των αεροπλάνων. Κάθε αεροπλάνο βέβαια μπορεί να έχει περισσότερες της μίας ταυτότητες, κάτι που, ενώ μπορεί να μας δώσει επιπλέον πληροφορίες, μετατρέπει την αναζήτηση αυτών των πληροφοριών σε πονοκέφαλο, καθώς τα αρχεία καταγραφής της δραστηριότητάς τους, δεν τις περιλαμβάνουν όλες, αλλά συνήθως μία από αυτές. Η ταύτιση των επιμέρους ταυτοτήτων μπορεί να γίνει χρονοβόρα, και αποτελεί ιδιαίτερο παιχνίδι ευστροφίας, ενώ στις περιπτώσεις έρευνας για αεροσκάφη του Β’ΠΠ, μπορεί να αποδειχθεί και αδύνατη.

Συνηθίζεται οι περισσότερες από τις ταυτότητες να γράφονται με μικρά (λχ. c/n). Στο παρόν άρθρο θα τις γράψω με κεφαλαία για να ξεχωρίζουν. Δε θα αναφερθώ εκτενώς στην μέθοδο αναγνώρισης τύπου, υποτύπου, και ρόλου του αεροσκάφους, παρα θα επιμείνω στο θέμα της ταυτότητάς του.

C/N – Αριθμός Κατασκευής (Construction Number)
Μπορεί να συναντάται ως MSN (Manufacturer’s Serial Number). Αποτελεί τον πρωταρχικό αριθμό ταυτότητας του αεροσκάφους, όπως καταγράφεται από την αρχή της παραγωγής. Θεωρητικά θα έπρεπε αυτός να χρησιμοποιείται στις αναφορές, όμως για διάφορους λόγους ευκολίας προτιμώνται το Serial Number ή το Bureau Number (βλέπε πιο κάτω), γιατί συνήθως τυπώνονται στις ατράκτους, παρουσιάζονται στα περισσότερα αρχεία και δίνουν επιπλέον στοιχεία, που μπορεί ν’ αφορούν στην επιχειρησιακή τους αξιοποίηση. Από τις πιο δύσκολες περιπτώσεις είναι τα Ιαπωνικά αεροπλάνα του Β’ΠΠ, καθώς στα επιμέρους εξαρτήματά τους αποδίδονται διαφορετικά νούμερα κατασκευαστή, ανάλογα με το εργοστάσιο προέλευσης. Αυτή η ιδιαιτερότητα δημιουργεί μεγάλη σύγχυση στους αεροπορικούς αρχαιολόγους, όταν το κατάλοιπο που εντοπίζουν είναι αποσπασμένο από το σύνολο. Σαν επιπλέον δυσκολία προστίθεται και η χρήση ιδεογραμμάτων της Ιαπωνικής Γλώσσας, που κάνει την ανάγνωση ιδιαίτερη πρόκληση.

S/N – Σειριακός Αριθμός Αεροσκάφους (Serial Number).
Ανατίθεται ως Αριθμός Ταυτότητας, συνήθως μετά την κατασκευή, κάνοντας εφικτή την αναζήτηση της πορείας του από το εργοστάσιο έως και την καταστροφή του. Μπορεί να γραφτεί και ως πρόθεμα στη μορφή «Ser.».

Ως παράδειγμα των δύο παραπάνω ταυτοτήτων μπορεί να δοθεί εκείνο της Catalina του Μ.Κυριακού: PBY-5A-285A Catalina C/N-CV-333 S/N-11042. Προηγείται ο τύπος του αεροσκάφους (PBY-5A-285A) που συνοδευόμενος από κάποια στοιχεία που δεν είναι επί του παρόντος ν’αναλυθούν, αλλά παρέχουν πληροφορίες για τον κύριο ρόλο του, δευτερεύοντα ρόλο, αλλά και για την γραμμή παραγωγής. Μετά ακολουθεί το όνομα του τύπου (Catalina), και μετά τα Construction Number και Serial Number. Ενίοτε στα Serials παρουσιάζεται και άλλο ένα νούμερο που υποδηλώνει το έτος παραγωγής (λχ. Α-26B-66-DT Invader C/N-28048 S/N-44-34769 με το νούμερο αυτό να είναι το -44). Τα στοιχεία αυτά συνήθως τυπώνονται σε μεταλικές πλακέτες (Data Plates), που επικολλούνται σε διάφορα σημεία της ατράκτου, ή των εξαρτημάτων, ενώ ορισμένα τμήματα έχουν τα δικά τους (λχ. κινητήρες). Στην περίπτωση της Αεροπορικής Αρχαιολογίας, η ανεύρεση των Data Plates, διευκολύνει πάρα πολύ την ταυτοποίηση του αεροσκάφους και την ανακατασκευή της Ιστορίας του.

C/R – Civil Registration.
Πολιτικό Νηολόγιο που δίδεται στα αεροσκάφη και τυπώνεται εμφανώς στην άτρακτο. Το αποκτούν ακόμα και τα πρώην πολεμικά αεροπλάνα, από τη στιγμή που πετούν ως ιστορικά. Με το Civil Registration, μπορεί κάποιος ν’ αναζητήσει την πορεία του αεροσκάφους στην πολιτική αξιοποίησή του, ψάχνοντας πρώτα τα Civil Aircraft Registers της χώρας κατασκευής και έπειτα των χωρών όπου έχει ενδείξεις ότι μεταπωλήθηκε. Στην Ελλάδα το Register διατηρείται από την ΥΠΑ. Τα αεροσκάφη με ελληνικό νηολόγιο ξεκινούν με SX- και μετά μπαίνει η τριψήφια ταυτότητα (λχ. SX-CBD). Σε άλλες χώρες η διαρρύθμιση της ταυτότητας μπορεί να διαφέρει (ιδίως στην Αμερική με διάταξη Ν-ΧΧΧΧΧ).

Bu.No. – Bureau Number.
Σε αντίθεση με την ανάθεση Serials, όπως κάνει η Αμερικανική και άλλες Αεροπορίες, το Αμερικανικό Ναυτικό και Πεζοναύτες, συνήθιζαν να καταχωρούν τα αεροσκάφη με νέο αριθμό τον Bu.Νο. . Και σε αυτόν ο συνδυασμός γραμμάτων έδινε κάποιες παραπάνω πληροφορίες για το αεροσκάφος. Για τους ερευνητές βέβαια, αυτός ο τρόπος καταχώρησης πολυπλοκεύει λίγο την κατάσταση, καθώς βασίζεται σε διαφορετική μεθοδολογία αρίθμησης ανάλογα με την χρονική περίοδο της ιστορίας του Αμερικανικού Ναυτικού. Εάν δε διευκρινίζεται κάτι διαφορετικό στα βιβλία, όταν αναφερόμαστε σε αεροσκάφη που υπηρετούν, ή έχουν υπηρετήσει στο USN, πριν παραχωρηθούν ή μεταπωληθούν, θεωρούμε ότι ο αριθμός που τα συνοδεύει σε κάθε αναφορά είναι το Bureau Number.

R/N – Registration Number.
Κάποιες χώρες (λχ. Φινλανδία) είχαν τη δική τους αρίθμηση για τα αεροσκάφη που ήταν διαφορετική από το S/N ή το C/N, περίπου όπως στα αυτοκίνητα, που κάθε χώρα αναθέτει έναν κωδικό ως πινακίδα κυκλοφορίας, άσχετα με την ύπαρξη σειριακού αριθμού από τον κατασκευαστή.

Werk Nr. – Werk Nummer.
Για τα Γερμανικά αεροσκάφη το αντίστοιχο του C/N (Αριθμός κατασκευαστή, όχι Σειριακός) είναι το Werk Nummer.

ID Letters.
Είναι μια πρόσκαιρη ταυτότητα που αναγράφεται πάνω στα πλευρά της ατράκτου και βοηθά στην άμεση και εξ’αποστάσεως αναγνώριση του αεροπλάνου στο έδαφος ή στον αέρα. Συνήθως απαρτίζεται από αριθμούς και γράμματα της αλφαβήτου που μπαίνουν αριστερά και δεξιά από το εθνόσημο, (όχι σε όλες τις αεροπορίες). Στη βιβλιογραφία μπορεί κάποιος να το συναντήσει ως ΧΧ-Χ ή ΧΧοΧ, για τα συμμαχικά αεροσκάφη όπου το /ο/ είναι το εθνόσημο και ως ΧΧ+ΧΧ για τα γερμανικά με τον σταυρό να είναι το εθνόσημο. Όπου /Χ/ μπαίνει αριθμός, ή γράμμα. Συνηθίζεται το ένα τμήμα να καταδεικνύει τη μοίρα, και το άλλο το αεροσκάφος. Δεν είναι σταθερή ταυτότητα και αποδίδεται σε νέο αεροσκάφος όταν κάποιο παλιό αντικαθίσταται, λόγω πρόσκρουσης, ή μετάθεσης σε άλλη μοίρα. Στη δεξιά μεριά που υποδείκνυε το εκάστοτε αεροσκάφος μπορούσαν να μπουν μέχρι και σύμβολα όταν τελείωναν τα γράμματα (λχ. ? και Ø), με το δικαίωμα αυτό να το έχουν κυρίως τα αεροσκάφη των διοικητών μοίρας.

Σημειώνεται, ότι τα ID Letters μπορούν αρκετές φορές να παραπλανήσουν, γιατί δεν αποτελούν σταθερή πρακτική ακόμα και για την ίδια αεροπορική δύναμη. Στην RAF υπήρξε περίοδος στο μέτωπο της Μ.Ανατολής, όπου τα αεροσκάφη δεν είχαν ID-Letters στην άτρακτο. Αυτά μπήκαν μετά την έλευση των Νοτιοαφρικανικών μοιρών. Επιπλέον, στη RAF οι αριθμοί των μοιρών αντικαθίσταντο με γράμματα. Έτσι για παράδειγμα, η ελληνική 335 είχε σα γράμματα τα FG, ενώ η μοίρα 238 τα KC, τα οποία κατά την μετάθεση των αεροσκαφών της στην ελληνική 336 φαίνονται ακόμα στις ατράκτους, ενώ αργότερα αφαιρέθηκαν και δεν αντικαταστάθηκαν, με την 336 να μη λαμβάνει ποτέ επίσημα κάποια γράμματα-σύμβολα για την άτρακτο. Ελληνικό παράδειγμα συμβόλων βλέπουμε στο Hurricane Mk.IIb (Πιθανώς μετέπειτα -c με αλλαγή φτερών) S/N-BD930 FGοΣ με το οποίο πέταγε ο διοικητής της 335 Ελληνικής Μοίρας το 1942. Λόγω του ότι το πέταγε ο διοικητής, ίσως του δόθηκε το δικαίωμα να χρησιμοποιήσει άλλο σύμβολο (το ελληνικό Σ) πέραν των προβλεπόμενων της λατινικής αλφαβήτου. Έχει παρατηρηθεί, ελλείψει γραμμάτων να μπαίνουν και άλλα σύμβολα (λχ. λατινικό ii για να υποδηλώνει ότι είναι το δεύτερο με το ίδιο γράμμα).

Gloster Gladiator Mark.II με ID Letters RToZ και s/n-N5829. Τα γράμματα RT είχαν ανατεθεί στην 112Sqn RAF, μεταξύ 1940 και 1941 περίπου. Το αεροσκάφος είναι φωτογραφημένο στη Χειμάρρα το Φεβρουάριο του 1941.

Κάθε αεροπορία μπορεί να έχει διαφορετικές διατάξεις. Για παράδειγμα η Regia Aeronautica, κατά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο δε συμμορφωνόταν ακριβώς σε αυτό το στυλ αρίθμησης. Χρησιμοποιούσε κανονικά το τριψήφιο νούμερο της μοίρας, με αποτέλεσμα στο σύνολο η ταυτότητα να έχει τη διάταξη ΧΧΧ-ΧΧ.

Πολύπλοκη περίπτωση είναι οι Αμερικανικές αεροπορικές δυνάμεις όλων των κλάδων. Για παράδειγμα, στην USAAF κατά τον Β’ΠΠ, είχαν ανατεθεί γράμματα για κάθε Bombardment Group, τα οποία όμως λειτουργούσαν σε συνδυασμό με κάποιο δεύτερο οπτικό σύμβολο, που συνήθως ήταν σχήμα (τρίγωνο-τετράγωνο-κύκλος) και συγκεκριμένες χρωματικές επικαλύψεις σε κάποιες επιφάνειες του αεροσκάφους, όπως καλύμματα κινητήρων, κάθετα σταθερά, ακροπτερύγια κλπ. Η πολυπλοκότητα επεκτείνεται και στα αεροπλάνα του Ναυτικού, όπου ανάλογα με την περίοδο επικρατούν και διαφορετικοί κανονισμοί. Και εκεί γίνεται συνδυασμός γραμμάτων, αριθμών και συμβολικών χρωματισμών στο κάθετο σταθερό. Η ύπαρξη ξεκάθαρων οδηγιών στις αμερικανικές δυνάμεις (έστω και πολύπλοκων) και η τήρησή τους, λύνει τα όποια προβλήματα ταύτισης, με κόστος όμως σε χρόνο έρευνας.
Και οι Ιάπωνες όμως, κατά το Β’ΠΠ, είχαν ιδιαίτερο σύστημα απόδοσης πρόσκαιρης ταυτότητας στα αεροπλάνα, αξιοποιώντας εκτενώς οπτικά σύμβολα, για την ταυτοποίηση των οποίων χρειάζεται κανείς να έχει την κατάλληλη βιβλιογραφία.

Στην Ελληνική αεροπορία, πέραν των προαναφερθέντων ταυτοτήτων που δόθηκαν σύμφωνα με τις απαιτήσεις της RAF, κατά τον Ελληνοϊταλικό πόλεμο είχαν ιδιαίτερο σύστημα συμβόλων. Για παράδειγμα στο σύνολο των πτητικών μέσων όλων των σωμάτων, εμφανίζονται αεροσκάφη με:
1) Σ- (Στρατού),
2) ΣΟ- (Στρατιωτικού Όρχου και έχει χρησιμοποιηθεί σε αεροσκάφη που συναρμολογήθηκαν από υπολείμματα άλλων, οπότε είχε και την έννοια ενός νέου s/n),
3) Ε- (Εκπαίδευσης),
4) Π- (Προκεχωρημένης Εκπαίδευσης),
5) Δ- (Δίωξης),
6) Β- (Βομβαρδισμού) και ΒΒ- (Βαρέως Βομβαρδισμού),
7) Ν- (Ναυτικού),
8) σε δύο ιδιαίτερες περιπτώσεις ΔΣ- (Δωρεά Σαρπάκη) και ΔΚ- (Δωρεά Κουταρέλη),
όλα αυτά με κάποιο/α νούμερο/α μετά την παύλα.
(Τα ανωτέρω στοιχεία των Ελληνικών Ταυτοτήτων γράφτηκαν σύμφωνα με υπόδειξη του Ερευνητή Αερ.Ιστορίας Νικολάου Χριστοφίλη)

Πολύ συχνά, η ταύτιση υπολειμμάτων, ή τεκμηρίων που αφορούν σε ένα αεροπλάνο, γίνεται δύσκολη όταν αυτά είναι αποσπασμένα από το σύνολο (του αεροπλάνου, ή του αρχείου αντίστοιχα). Ειδικά στο θέμα των τεκμηρίων, μια φωτογραφία που δε δείχνει ολόκληρο το αεροσκάφος καθαρά, μπορεί να κάνει δύσκολη την ταύτισή του, ή την επιβεβαίωση της ταύτισής του με άλλο τεκμήριο που υποψιαζόμαστε ότι αφορά στο ίδιο αεροσκάφος.

Μώρης Γεώργιος – 2022 – Επιτρέπεται ο διαμοιρασμός. Απαγορεύεται η αναδημοσίευση του άρθρου χωρίς άδεια.