Ιο-μορφική επανάληψη, συναισθηματική φόρτιση και απροσδιοριστία της ψηφιακά διακινούμενης ιστορικής πληροφορίας.
Το ψηφιακό περιβάλλον, μετά τη δεκαετία του ’80 έδειξε τη χρήση του ως χώρος αποθήκευσης των τεκμηρίων στη μορφή δεδομένων, αλλά και ως χώρος καταγραφής και μετάδοσης της ιστορικής πληροφορίας. Η μετάβαση στην ψηφιακή εποχή επιταχύνθηκε όταν και η τεχνολογική πρόοδος μπόρεσε να προσφέρει με χαμηλό κόστος, την πολυπόθητη «χρήση στο σπίτι» («home use»), με ναυαρχίδα τον Personal Computer, και το World Wide Web , την πιο διευρυμένη εκδοχή των προηγούμενων διαδικτύων. Έτσι, ενώ τα δύο αυτά «δώρα του Προμηθέα» γίνονται ευρέως διαθέσιμα από τα μέσα της δεκαετίας του ’90, είναι η έλευση των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης 10 χρόνια μετά, που τα τοποθετεί σε ηγετική θέση στη διαμόρφωση της κουλτούρας.
Τα ΜΚΔ (Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης), απογείωσαν την δυνατότητα ιο-μορφικού διαμοιρασμού [1] της ψηφιακής πληροφορίας όπως αυτή παρουσιαζόταν στις μέχρι τότε ψηφιακές πλατφόρμες (λχ. Προσωπικοί ιστότοποι ή ιστολόγια). Σχηματίστηκε έτσι μια νέα ιο-πολιτική οικονομία κατά την οποία το νόημα παράγεται, μεταπλάθεται, διαχέεται, εντός πολλαπλών αρένων (πολιτική, πολιτισμική, οικονομική), ενώ διακινείται και οσμωτικά μεταξύ τους. [2] Στην ύστερη ψηφιακή νεωτερικότητα , η νέα αυτή οικονομία επιστρέφει πάνω στις ψηφιακές πλατφόρμες και τις αναδιαμορφώνει ώστε να υποβοηθούν την ιομορφική διάδοση, με τρόπο που οι φάσεις έρευνας και σχεδιασμού (Research & Development) να είναι παράλληλες και αλληλοεπηρεαζόμενες. [3] Επιπλέον, το νέο αυτό περιβάλλον και ο τρόπος διάδοσης της πληροφορίας, εν τέλει επηρεάζει και το ίδιο το ιστορικό περιεχόμενο, μορφολογικά και νοηματικά, κατά το γνωστό «Το Μέσο είναι το Μήνυμα» του Marshal McLuhan. [4]
Οι καινοτομίες που ενισχύουν τον ιο-μορφικό διαμοιρασμό είναι πολλές. Σημαντική είναι η πολυτροπικότητα των δημοσιεύσεων, καθώς οι πλατφόρμες υποστηρίζουν κείμενο, εικόνες, βίντεο, ήχο κ.α. Η δυνατότητα αναδημοσίευσης περιεχομένου από την μία πλατφόρμα στην άλλη, είναι ένας επίσης σημαντικός παράγοντας. Καταλυτικές είναι και οι δυνατότητες διάδρασης του κοινού με τη μορφή σχολίου, με τη μορφή emoticon ή και με λιγότερο εμφανείς αντιδράσεις, που όμως λαμβάνονται υπ’όψη από τον αόρατο «αλγόριθμο» τις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης, με αποτέλεσμα εκείνες να αναδεικνύουν, ή να υποβαθμίζουν αναρτήσεις, ανάλογα με την λεγόμενη «εμπλοκή των χρηστών». [5]
Η ιο-μορφική επανάληψη είναι ιδιαίτερα έντονη στο ψηφιακό περιβάλλον, καθώς αυτή δε θα μπορούσε εύκολα να συμβεί στους υπόλοιπους χώρους διατήρησης και διάδοσης της πληροφορίας (φυσικά αρχεία, έντυπα), όπου ο διαχωρισμός πομπού-δέκτη είναι πιο ξεκάθαρος. Στο νέο αυτό σύμπαν, ο δέκτης είναι και πομπός, μετατρέπεται δηλαδή σε υποκείμενο-πολλαπλασιαστή [6] που μπορεί να αναδιαμορφώσει το μήνυμα, να αποξενώσει κάποιο από τα στοιχεία του, ή και να το αξιοποιήσει με εντελώς διαφορετικά συμφραζόμενα. Η Ιστορική πληροφορία επομένως, ενδέχεται να περάσει από χιλιάδες μεσολαβητές, άρα να υπομείνει και πολυάριθμες μεταπλάσεις. Κατά μία έννοια, και μόνο ο διαμοιρασμός από διαφορετικά προφίλ ανθρώπων, με διαφορετικό ιδεολογικό-πολιτικό υπόβαθρο, είναι ικανός να βαρύνει διαφορετικές πτυχές της πληροφορίας κάθε φορά. Με αυτή τη διαμορφωτική δυνατότητα, ο εκάστοτε κοινωνός της Ιστορίας γίνεται ταυτόχρονα μεταλαμπαδευτής, χωρίς απαραίτητα να περιορίζεται δεοντολογικά, όπως ένας Ιστορικός. [7] Έτσι είναι πολύ πιο εύκολο να φορτίσει συναισθηματικά την πληροφορία που μεταδίδει, και να προκαλέσει αντίδραση στο θυμικό των ακροατών του. Θεωρείται δε σχεδόν θεμιτό (με την έννοια ότι πλέον περνά ασχολίαστο) να επιστρατεύεται η διέγερση του θυμικού ακόμα και εκούσια, με στόχο την πρόκληση ιο-μορφικής επανάληψης. Η συναισθηματική φόρτιση της πληροφορίας την αποκόβει από την ιστορικότητά της, συνδέοντάς την με το παρόν, και συγκεκριμένα με το υποκειμενικό παρόν του εκάστοτε δημιουργού ή μεσολαβητή και μετατρέπεται σε σχεδόν κυρίαρχο καύσιμο της ιο-μορφικής διάδοσης.
Ιδίως στην περίπτωση των εικόνων, αυτές μπορούν να διαμοιραστούν ασυνόδευτες από σημαντικές πληροφορίες που τις τοποθετούσαν χωροχρονικά, και να συγκροτηθούν σε νέους συνδυασμούς χωρίς να «υπακούν σε πειθαρχίες χρονικής συνάφειας». [8] Σε αυτές τις εικόνες, κατά κύριο λόγο μιλάει η εσωτερική φωνή τους, οι αρχετυπικές φόρμες και χρώματα. Σε ένα βίντεο, μπορούν να συνυπάρχουν στοιχεία που πέραν του κειμένου (ή φωνητικής αφήγησης) να υποβάλλουν τον χρήστη. Τα ιστορικά ίχνη μπορούν μέσα σε τόσες διαδρομές αποκηρύσσουν τη γενεαλογία τους, γίνονται αμφίσημα, και το νόημά τους διεκδικείται από πολλά υποκείμενα ταυτόχρονα. Μια σκηνή του παρελθόντος που κάνει επίκληση στο αίσθημα της μητρότητας, μπορεί εύκολα να γίνει μέρος της εικονικής ταυτότητας χιλιάδων χρηστών που θα επιχειρήσουν να την αναπαράγουν τη «Ημέρα της μητέρας», ασχέτως αν αυτή είχε πρωτοεμφανιστεί σε κάποιο ιστορικό φόρουμ, συνοδευόμενη από λεζάντα που να αναφέρεται σε άλλο γεγονός. Η μουσική επένδυση, παρμένη από το soundtrack της ταινίας Οι Πειρατές της Καραϊβικής, θα μπορούσε να βρει νέα χρήση, δίνοντας επικό τόνο σε κάποιο βίντεο πατριωτικού περιεχομένου, ενώ ταυτόχρονα, εικόνες από τους 300 των Jack Snyder και Frank Miller, θα μπορούσαν να συνθέσουν ένα κολλάζ, που να υποστηρίζει συζήτηση για τα γεγονότα του Έβρου του 2019.
Ακραία μορφή αυτής της απογύμνωσης του ίχνους από τα αρχικά του συμφραζόμενα, μπορεί να γίνει αντιληπτή στις δυνατότητες έως και αρνητικής (με την έννοια της αντίρροπης) νοηματοδότησής του. Λόγου χάρη, μία φωτογραφία αεροσκάφους εγγύς υποστήριξης που βάλλει κατά επίγειου στόχου στο Ιράκ. Αλλιώς θα γίνει αντιληπτή συνοδευόμενη από λεζάντα που να λέει «It’s Raining Freedom» και αλλιώς με τη λεζάντα «Uncle Sam’s Imperialism».
Αριστερά το Α-10 ως σύμβολο επιβολής δημοκρατίας και ελευθερίας σε κράτη της Μ.Ανατολής. Το κείμενο λέει: «παραδίδοντας ελευθερία 30χιλ (είναι η διάμετρος των βλημάτων) στα 3.900 βλήματα το λεπτό.» Δεξιά το ίδιο αεροσκάφος υπεύθυνο για τη διασπορά βλημάτων απεμπλουτισμένου ουρανίου στο όνομα της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής, από το 1972 (ημερομηνία πρώτης πτήσης του).
Μώρης Γεώργιος – 2021 – Επιτρέπεται ο διαμοιρασμός. Απαγορεύεται η αναδημοσίευση του άρθρου χωρίς άδεια.
Βιβλιογραφία-Πηγές
[1] Μήτσος Μπιλάλης, «Ιο-πολιτική και Ιστορική Κουλτούρα», στο Η Δημόσια Ιστορία στην Ελλάδα, Χρήσεις και Καταχρήσεις της Ιστορίας , Αντρέας Ανδρέου, Σπύρος Κακουριώτης, Γεώργιος Κόκκινος, Έλλη Λεμονίδου, Ζέτα Παπανδρέου, Ελένη Πασχαλούδη (επιμ.), εκδ.Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη, 2015. Σελ.73
[2] Στο ίδιο. Σελ.74
[3] Alvin Powell, The false choice of basic vs. applied research, The Harvard Gazette, 2017
https://news.harvard.edu/gazette/story/2017/01/former-harvard-dean-examines-stifling-of-discovery/
[4] Marshall McLuhan, Understanding Media: The Extensions of Man , New York: McGraw Hil, 1964. Σελ.7
[5] Shannon Mullery, How the Facebook Algorithm Works – Best Practices (2021) Tinuiti.com
https://tinuiti.com/blog/paid-social/facebook-algorithm/#1
[6] Μήτσος Μπιλάλης, «Ιο-πολιτική και Ιστορική Κουλτούρα», στο Η Δημόσια Ιστορία στην Ελλάδα, Χρήσεις και Καταχρήσεις της Ιστορία ς, Αντρέας Ανδρέου, Σπύρος Κακουριώτης, Γεώργιος Κόκκινος, Έλλη Λεμονίδου, Ζέτα Παπανδρέου, Ελένη Πασχαλούδη (επιμ.), εκδ.Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη, 2015. Σελ.81
[7] Στο ίδιο. Σελ.81
[8] Αντώνης Λιάκος, Πώς το Παρελθόν Γίνεται Ιστορία; , Πόλις, Αθήνα, 2007. Σελ.209