(Το άρθρο αυτό γράφτηκε τον Απρίλιο του 2021 και λαμβάνει υπόψη τα δεδομένα μέχρι αυτού του σημείου.)

Σε αυτό το άρθρο, θα παρουσιάσω δύο μνημεία που δημιουργήθηκαν πρόσφατα. Τα γεγονότα που μνημονεύουν βρίσκονται διαρκώς επίκεντρο ιδεολογικών διαξιφισμών μέχρι και τα μέσα του 2021, οπότε και συντάχθηκε το κείμενο. Η αναφορά στα γεγονότα και τα μνημεία γίνεται προκειμένου να εξεταστεί ο τρόπος που αξιοποιήθηκαν συμβολικά (εκούσια ή ακούσια) στο δημόσιο διάλογο από πολιτικές και ιδεολογικές ομάδες. Επιλέχθηκαν λόγω του ότι τα έκρινα ικανά να διαμορφώσουν στο μέλλον συλλογικές μνήμες, ενώ ίσως να παίξουν μεγάλο ρόλο στη διαμόρφωση της ταυτότητας ολόκληρων περιοχών. Κοινό χαρακτηριστικό και των δύο είναι αφ’ενός η «Ιικότητα» (Virality) που γνώρισαν τα άρθρα και οι απόψεις γύρω απ’αυτά, αφ’εταίρου η αξιοποίησή τους για «παρασιτικές επιτελεστικότητες (δράσεις)», με κύρια στόχευσή τους το να διεγείρουν το θυμικό των θεατών/αναγνωστών.[1]
Θα είχε ενδιαφέρον να τιτλοφορήσω το άρθρο με ένα προκλητικό «Fyssas Vs Marfin» προκειμένου να αποδείξω τα περί ιικότητας, όμως αυτό θα ερχόταν σε αντίθεση με τους σκοπούς μου.
(σ.σ. Μ.Κ.Δ.=Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης)

Εισαγωγή.

Εικόνα από άρθρο του www.news.gr . Πατήστε πάνω της για να οδηγηθείτε στο άρθρο της εφημερίδας.

Κάθε αναφορά σε θύματα (συγκεκριμένα θα αναφερθούν 8 ονόματα) γίνεται με απόλυτο σεβασμό σε αυτά και την αθωότητά τους, και στον πόνο που βίωσαν οι οικογένειές τους. Θα προσπαθήσω να είμαι όσο το δυνατόν πιο ουδέτερος, παρά το ότι αυτό είναι αδύνατο για οποιοδήποτε πολιτικό ον, όσο καλή πρόθεση και να έχω. Θα ήθελα να τονίσω δε, ότι δεν θεωρώ τους πολιτικο-ιδεολογικούς χώρους τόσο ομοιογενείς στο εσωτερικό τους και ξεκάθαρους στα όριά τους, ακόμα και αν άθελά μου φανεί κάτι αντίθετο στην πορεία του κειμένου. Αντιλαμβάνομαι το πολιτικο-ιδεολογικό φάσμα ως κάτι εκτενές, με πολλές αποχρώσεις/διαβαθμίσεις που μπορεί να κυμανθεί από την άκρα δεξιά ως την άκρα αριστερά με όχι ξεκάθαρες-γραμμικές διαδρομές. Πιστεύω όμως ότι διάφοροι «αυτοματισμοί» του δημοσίου διαλόγου, οδηγούν σε πόλωση, κατά μια έννοια σβήσιμο των ενδιάμεσων απόψεων, και εκατέρωθεν στρογγυλοποίηση των ιδεολογικά απόμακρων συνομιλητών, ως μια συμπαγή «αντίπαλη» ομάδα. Αυτός είναι ένας από τους πολλούς βασικούς αυτοματισμούς, που κατά κόρον συναντάται όχι απαραίτητα σε αυτή την ενσυνείδητη μορφή, αλλά σαν προσωπική υποσυνείδητη θεώρηση, που κάνει τον ομιλητή Α, όταν βρίσκει αντίσταση, να εξωθεί τον συνομιλητή Β σε θέση ακραίου, προκειμένου, είτε να τον εξαναγκάσει ν’αρνηθεί τη θέση του, είτε να επιμείνει, αλλά να φαίνεται ότι αποδέχεται και τον χαρακτηρισμό του ακραίου. Προφανώς αυτό δε θα επηρέαζε έναν άνθρωπο με δύναμη χαρακτήρα, όμως ακόμα και ένας δυνατός χαρακτήρας μπορεί να υποκύψει σε αυτοματισμούς που γίνονται από ισχυρά μέλη ομάδων, ή κλίκες στα ΜΚΔ, ή και υπό τη μορφή εκφοβισμού. Κάτι παρόμοιο αλλά σαν χτύπημα «με το γάντι», επιτυγχάνουν και οι πολιτικοί στα τηλεοπτικά πάνελ.

Επομένως, όταν στη ροή του κειμένου θα παρουσιάσω το πώς χρεώνεται η αριστερά, ή η δεξιά κάποια στερεότυπα και ευθύνες, αυτό δε θα γίνεται γιατί απαραιτήτως ισχύουν αυτά τα στερεότυπα, αλλά γιατί ο δημόσιος διάλογος και οι πολιτικο-ιδεολογική αξιοποίηση των γεγονότων οδήγησε σε πολωτικές ερμηνείες και εξώθηση των ομιλητών σε απολυτότητες. Είναι προφανές ότι η πλειοψηφία του κοινού θεωρεί τα θύματα και των δύο περιπτώσεων αδίκως χαμένα (ελπίζω τουλάχιστον). Θα αντιληφθούμε καλύτερα το ζήτημα της πόλωσης όμως, αν μετρήσουμε το πόσο μας συγκινεί το ένα ή το άλλο γεγονός, ή πως αντιδρούμε σε υποβάθμιση του καθενός ξεχωριστά, στη δημόσια σφαίρα. Υπάρχει μια περίπτωση, παρά την ισότιμη αξιολόγηση των περιπτώσεων, να καταλήγουν να μην έχουν τον ίδιο αντίκτυπο στο θυμικό μας, λόγω της μεσολάβησης μιας «παρασιτικής επιτελεστικότητας». Ως τελικό σημείωμα της εισαγωγής, θα πω ότι στο παρόν άρθρο είναι αδύνατο να τεθούν σε σύγκριση οι ιδεολογίες ως προς τη θεωρία τους. Οι αξιολογικές κρίσεις αφορούν μόνο στις πράξεις, ως αποτέλεσμα της ριζοσπαστικοποίησης.

H Περίπτωση του Μνημείου Παύλου Φύσσα.

Φωτογραφία από www.ant1news.gr. Πατήστε πάνω της για να οδηγηθείτε στο άρθρο της εφημερίδας.

Η μία περίπτωση είναι το μνημείο του δολοφονημένου από μέλος της Χρυσής Αυγής, Παύλου Φύσσα στο Κερατσίνι. Το μνημείο που φιλοτέχνησε o Στάθης Αλεξόπουλος,[2] είναι μια πολύ πρόσφατη παρέμβαση στη μορφή επιτύμβιας στήλης με τρισδιάστατο ανάγλυφο το μπούστο του τραγουδιστή σε στιγμή που να τονίζει την ιδιότητά του αυτή. Στην στήλη αναγράφεται το παρακάτω κείμενο: «Σε αυτό το σημείο, ξημερώματα της 18ης Σεπτεμβρίου 2013, ομάδα φασιστών επιτέθηκε και σκότωσε τον μουσικό ΠΑΥΛΟ «Killah P» ΦΥΣΣΑ, ο οποίος αντιστάθηκε μάχιμος όταν δέχθηκε απειλές για τις ζωές των φίλων του και της δικής του, με μόνα όπλα τις ιδέες και τα ιδανικά του. Ο Παύλος χάθηκε από μαχαιριά στην καρδιά… όρθιος, σε δημόσια θέα…» Παραδόθηκε ένα χρόνο μετά τη δολοφονία στο σημείο του γεγονότος και συνοδεύτηκε με μετονομασία της οδού Παναγή Τσαλδάρη, σε Παύλου Φύσσα, κατόπιν πιέσεων πολιτών που αυτοοργανώθηκαν μέσω πλατφόρμας κοινωνικής δικτύωσης.[3]

Οι συμβολισμοί πίσω από την ταχύτατη εγκατάσταση και μετονομασία, είναι πολλοί. Σίγουρα ο λαϊκός χαρακτήρας του Κερατσινίου[4] με το προσφυγικό παρελθόν πολλών κατοίκων, η βαριά κληρονομιά των μαχών της Κοπής και της Ηλεκτρικής, η μεταπολεμική παράδοση σε τοπική αυτοδιοίκηση δημοκρατικής και κομμουνιστικής αριστεράς, βρίσκουν μια δεύτερη επικύρωσή τους για την τοπική κοινωνία. Βέβαια είναι λογικό να αυξηθούν και αντίρροπες δυνάμεις, καθώς αυτός αποτελεί προϊόν διαπραγμάτευσης.[5] Ίσως και σε αυτή τη σύγκρουση ταυτοτήτων, να οφείλεται η αύξηση του ποσοστού της Χρυσής Αυγής στις αυτοδιοικητικές εκλογές του 2014 στο Κερατσίνι.[6] Παρόλα αυτά, η συνισταμένη επιβεβαίωσε τον αριστερό χαρακτήρα του δήμου, επιλέγοντας τον Χρήστο Βρεττάκο.[7]

Στο δημόσιο διάλογο όπως αυτός εκτυλίχθηκε όλα αυτά τα χρόνια στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης, δημιουργήθηκαν δύο εμφανείς πόλοι, πέραν όλων των ενδιάμεσων αποχρώσεων. Από τη μία όσοι έβλεπαν στον Φύσσα ενσαρκωμένο έναν σύγχρονο μάρτυρα του αντιφασιστικού αγώνα και από την άλλη όσοι έβλεπαν σε αυτόν άστοχη ηρωοποίηση ενός κακομαθημένου βίαιου «antifa», (προσβλητική σε μερικά σχόλια προς την δική τους έννοιολόγηση του «ήρωα»). Τις πρώτες μέρες μετά τη δολοφονία, είναι χαρακτηριστικό ότι ο πατέρας του Φύσσα, προσπάθησε να τον αποσυνδέσει από ιδεολογικές ομάδες,[8] ωστόσο η εγκόλπωσή του στην συλλογική μνήμη των κεντροαριστερών ως νεομάρτυρα του φασισμού, ήταν αναπόφευκτη. Μάλιστα, από ένα σημείο και πέρα η μητέρα του και η δικηγορική ομάδα της, βρήκε στην αριστερά (και την εξωκοινοβουλευτική) το κοινωνικό έρεισμα που είχε ανάγκη για να πετύχει την πολυπόθητη δικαίωση. Αυτή η αύξηση προβολής προκάλεσε στα Μ.Κ.Δ. τόσο σχόλια εναντίον της (ότι εργαλειοποιεί ιδεολογικά τον θάνατο του υιού), αλλά και προσπάθεια των ακροδεξιών να μειώσουν τον Παύλο. Συγκεκριμένα, το μνημείο βεβηλώθηκε με αναγραφή του αγκυλωτού πάνω από μία φορές[9], ενώ στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ο Παύλος παρουσιάστηκε πολλάκις ως εν δυνάμει βίαιος λόγω του προσωνυμίου του Killah P. (το οποίο βέβαια ενέχει μεταφορά), των στίχων μερικών τραγουδιών, αλλά και λόγω της αριστερής, φιλικής προς τον αντιφασιστικό/αντιεξουσιαστικό χώρο στάσης του. Σε πολλές περιπτώσεις ακροδεξιοί ομιλητές των Μ.Κ.Δ. συνέδεαν διαφορετικές χρονικά και χωρικά πράξεις και απεικονίσεις αναρχικού-antifa-αντιεξουσιαστή-κουκουλοφόρου, καθώς και γεγονότα σαν αυτά της Marfin σε ένα στερεότυπο που προσκολλούσαν στον Παύλο. Σκοπός αυτής της σύνδεσης ήταν να αποδυναμωθεί στην κοινή γνώμη ο συμβολισμός του, όπως είχαν επιτύχει σε μεγαλύτερο βαθμό και με διάφορες μεθόδους με τον αδικοχαμένο Α.Γρηγορόπουλο.[10] Ως προς την συμβολική τους αξιοποίηση, δύο περιπτώσεις διαφέρουν σε πολλά. Και στον Α.Γρηγορόπουλο αφιερώθηκε αναμνηστική αναγραφή επί της Τζαβέλλα.[11] Όμως αφ’ενός ο δολοφόνος του δεν αποδείχτηκε εντολοδόχος ακροδεξιάς οργάνωσης, αφ’εταίρου, ο Γρηγορόπουλος ήταν συμμέτοχος σε επεισόδια, κάτι που για κάποιους ίσως λειτούργησε αρνητικά στην ανάδειξή του ως συμβόλου ευρείας αποδοχής. Για το λόγο αυτό ο νεαρός A.Γρηγορόπουλος, παρά την τραγικότητα του θανάτου του, παραμένει νεομάρτυρας του φασισμού κυρίως για την αριστερά, ενώ ο Φύσσας κατόπιν των τελευταίων εξελίξεων, για όλο το τόξο από την άκρα αριστερά έως (με κάποια διστακτικότητα) και την νεοφιλελεύθερη δεξιά. Είναι χαρακτηριστικό ότι η δίκη ολοκληρώθηκε επί Δεξιάς κυβέρνησης και με τρόπο που να προβάλλει έναν δημοκρατικό χαρακτήρα, σε μια προσπάθεια να ξορκίσει ακροδεξιές σκιές που την ακολουθούν. Αυτό βέβαια αποδεικνύεται ιδιαίτερα δύσκολο για τη δεξιά, καθώς ενίοτε, το χαρακτηριστικό που προκαλεί την αντίδραση στην ειδωλοποίηση του Π.Φύσσα, δεν είναι η πολιτική τοποθέτηση των δεξιών (νεοφιλελεύθερος δημοκράτης, βασιλικός, ή οπαδός του εθνικοσοσιαλισμού), αλλά το επίπεδο «αντικομμουνισμού»[12] μέρους των οπαδών της, που μπορεί να διατρέχει ακόμα και το νεοφιλελεύθερο σκέλος της. Τον «αντικομμουνισμό» αυτό, σε συζητήσεις στα Μ.Κ.Δ. ορισμένοι τον αξιοποιούν συσπειρωτικά απέναντι στον «αντιφασισμό» που διεκδικεί η αριστερή παράταξη.

Σε ό,τι αφορά στο ρόλο που έπαιξε το μνημείο και η μετονομασία της οδού, αυτά νομίζω ότι κατάφεραν να πετύχουν μεγάλη συσπείρωση κόσμου. Το μνημείο ως σημείο εκκίνησης πολλών αντιφασιστικών διαμαρτυριών,[13] ήταν πιο φρέσκο από το Πολυτεχνείο, ενώ η μετονομασία της οδού έχει και κείνη δυνατό συμβολισμό για την αριστερά, λόγω του ότι ο Π.Τσαλδάρης, αν και ήπιος, ήταν μέλος του Λαϊκού κόμματος και αντικομμουνιστής.

Η περίπτωση του Μνημείου Α.Παπαθανασοπούλου (έγκυος), Ε.Τσάκαλη και Π.Ζούλια, Θυμάτων Marfin.

Φωτογταφία από www.grtimes.gr. Πατήστε πάνω της για να οδηγηθείτε στο άρθρο της εφημερίδας.

Ένα άλλο μνημείο που φαίνεται να επιχειρεί να διαμορφώσει την ταυτότητα μιας ολόκληρης περιοχής είναι αυτό των θυμάτων της Marfin. Αναφέρεται στα τρία θύματα του εμπρησμού παραρτήματος της τράπεζας κατά τις κινητοποιήσεις της 5ης Μαίου 2010: την Αγγελική Παπαθανασοπούλου (έγκυος), τον Επαμεινώνδα Τσάκαλη και την Παρασκευή Ζούλια.

Ο εμπρησμός, ήταν, σύμφωνα με τις καταθέσεις των μαρτύρων και την πραγματογνωμοσύνη, αποτέλεσμα πρόθεσης, ενώ αναφέρεται ότι προκλήθηκε από συντεταγμένη ομάδα. Χωρίς να είναι εξακριβωμένο λόγω του απρόσωπου της ομάδας, έχει χρεωθεί στον αναρχικό-αντιεξουσιαστικό χώρο, ο οποίος καταδίκασε το γεγονός, εκτός του «Συνδέσμου Πυρήνων της Φωτιάς» που το μείωσε μιλώντας για ατυχείς παράπλευρες απώλειες.[14] Ο μοναδικός συλληφθείς, αθωώθηκε λόγω έλλειψης επαρκών αποδείξεων, ενώ από κάποια ΜΜΕ εικάζεται και σκευωρία με επικοινωνιακή σκοπιμότητα από τις αρχές.[15] Συγγενείς των θυμάτων στράφηκαν νομικά και κατά της Τράπεζας. Τελικά, κρίθηκαν ένοχα για φόνο εξ’αμελείας τρία υπεύθυνα στελέχη, για ελλείψεις και παραλείψεις[16] στο θέμα της πυρασφάλειας και των διαδικασιών εκκένωσης, αλλά και έκθεση των εργαζομένων σε κίνδυνο με εντολή να συνεχίσουν την εργασία τους, παρά την κλιμακούμενη ένταση γύρω από την Τράπεζα.[17]

Στα Μ.Κ.Δ. η διασύνδεση των θανάτων με τον αναρχικό ή αντιεξουσιαστικό χώρο φαινόταν η κυρίαρχη θέση, αναπαραγόμενη και σε διαδικτυακά μέσα ενημέρωσης.[18] Παρά λοιπόν, το γεγονός ότι ευρύτερη αριστερά καταδίκασε το γεγονός, το γεγονός συνδέθηκε και με αυτή, λόγω της πρωτοκαθεδρίας της στις κινητοποιήσεις, αλλά και λόγω της σχέσης όσμωσης με την εξωκοινοβουλευτική αριστερά και τον αναρχικό/αντιεξουσιαστικό χώρο. Οι καταγγελίες αριστερών για προβοκάτσια[19] δεν βοήθησαν στο να αλλάξει η μέση κοινή άποψη, αντιθέτως, μην μπορώντας ν’αποδείξουν κάτι, δημιούργησαν (κατά την άποψή μου) την γενικότερη αίσθηση ότι η αριστερά φοβάται την αυτοκριτική. Προφανώς εδώ, δεν εξετάζουμε, το αν ισχύει το ζήτημα της προβοκάτσιας ή αν ήταν κάποιοι αναρχικοί οι θύτες, αλλά εστιάζουμε στο ότι η κοινή γνώμη, καταλήγει σε υποθετική άποψη, ακριβώς γιατί ερμηνεύει βάσει προηγηθείσας εμπειρίας και στερεοτύπων που ακόμα και η ίδια η αναρχική/αντιεξουσιαστική κοινότητα έχει χτίσει (απλοϊκά: «συνήθως ποιοι δηλώνουν ότι πετάνε Molotov στις τράπεζες?»).
(Καθώς δεν υπάρχει επίσημη ακόμα κατάδειξη, ή ανάληψη ευθύνης, αδυνατώ και εγώ στο άρθρο να αναφέρω κάτι παραπάνω από τη μη-μετρήσιμη ερμηνεία της κοινής γνώμης, όπως την αποκόμισα δια της παρατήρησης).

Ο αναρχικός χώρος, έχοντας από το 2005 και μετά κερδίσει μια κεντρική θέση στο ετερόκλητο και ανομοιογενές σώμα των διαδηλώσεων, βρέθηκε μετά τα γεγονότα της Marfin, να αναδιπλώνεται, προσπαθώντας να επαναπροσδιορίσει τους ηθικούς του φραγμούς, όπως φαίνεται σε πολλά blogs του χώρου,[18] είτε σε κατά δήλωση επίσημες τοποθετήσεις της αναρχικής κοινότητας σε ειδησεογραφικά sites.[21] Είναι άκρως ενδιαφέρον ότι σε άρθρο των Indimedia[22] αφ’ενός παρουσιάζεται μια διαφορετική εικόνα του γεγονότος, που στρέφει την προσοχή στην ευθύνη μη-αντιμετώπισης της πυρκαϊάς και όχι στον φυσικό αυτουργο, αφ’εταίρου όμως, σε συζήτηση αναγνωστών της, θίγεται ακριβώς το θέμα της φυσικής αυτουργίας, της απάνθρωπης πράξης, και της στρουθοκαμηλικής υποβάθμισης της ευθύνης του χώρου.[23]

Αντίθετα, η ακροδεξιά, εντόπισε στο ίδιο γεγονός ίσως το δυνατότερο χαρτί της, μετά τη δολοφονία του Π.Μπακογιάννη και του Θ.Αξαρλιάν, ως θύματα ενός «κόκκινου» ή «μαυροκόκκινου φασισμού», ή «αριστερής τρομοκρατίας», όπως πολλές φορές αναφέρθηκε στα M.Κ.Δ.(Τονίζω, προς αποφυγή παρεξηγήσεων, ότι τα δύο αυτά θύματα δε συνδέονται με την ακροδεξιά, απλά αξιοποιούνται από αυτή, ως παραδείγματα θυμάτων «αριστερής τρομοκρατίας»). Η νεοφιλελεύθερη δεξιά, παρά την παρόμοια επιχειρηματολογία σε ανεπίσημους χώρους της, στις πιο επίσημες ανακοινώσεις επιχείρησε να διαχωρήσει τη θέση της από την ακροδεξιά, και αυτό αποτυπώνεται στα λόγια του Α.Σαμαρά, το 2013, που αντιστοιχούν τα δύο γεγονότα τόσο ως προς τη βαρύτητα, όσο και ως προς το πώς προτείνει ν’αντιμετωπιστούν.[24]

Παρόλα αυτά, το γεγονός της Marfin απέκτησε νόημα για μεγάλο μέρος του ιδεολογικού φάσματος από την αριστερά έως τη δεξιά, καθώς εν τέλει, καταδείκνυε ότι η προέλευση της βίας έπρεπε να «αποϊδεολογικοποιηθεί», και κανένας χώρος να μην θεωρείται άμοιρος ευθυνών. Σε αυτή την οπτική συνέβαλε και η δυστυχής διαπίστωση (σύμφωνα με ΜΜΕ που επικαλούνται καταθέσεις μαρτύρων)[25] ότι μεγάλο μέρος των παρευρισκομένων κατά τη διάρκεια του εμπρησμού, διευκόλυνε την ομάδα θυτών και εμπόδισε τους πυροσβέστες να επέμβουν. Η απεικόνιση αυτή (επαναλαμβάνω μεσολαβημένη), έδωσε έναν ανατριχιαστικά συλλογικό χαρακτήρα στο έγκλημα, του οποίου η ευθύνη μοιράστηκε σε πολλούς, ανώνυμους, απλούς συνεργούς.

Εν τέλει, με καθυστέρηση 10 ετών (9 Μαΐου 2020), ανεγέρθη μια μνημειακή πλάκα στο σημείο, επί της οδού Σταδίου, και τα αποκαλυπτήρια έγιναν παρουσία της ΠτΔ Κατερίνας Σακελλαροπούλου. Στο συγκεκριμένο μνημείο, την πρωτοβουλία έγερσης είχε το ίδιο το Κράτος. Παρά λοιπόν το γεγονός ότι η υπόθεση Marfin έχει αξιοποιηθεί ιδιαίτερα ως χαρτί ενάντια στην αριστερή βία, το μνημείο δεν αποτέλεσε ακόμα επίκεντρο κάποιας συλλογικής διαδήλωσης μνήμης. Μεσολάβησαν βέβαια αρκετοί μήνες εγκλεισμού λόγω του Covid-19, αλλά κυρίως, αυτό ίσως οφείλεται στο ότι οι δημιουργοί του μνημείου (Κυβέρνηση Μητσοτάκη) επιχείρησαν μια πιο πολιτικά ορθή και ενδιάμεση νοηματοδότηση, που φαίνεται στο αναγραφόμενο κείμενο:
«Σε αυτό το κτίριο στις 5 Μαΐου 2010 δολοφονήθηκαν η Παρασκευή Ζούλια, η εγκυμονούσα Αγγελική Παπαθανασοπούλου, ο Επαμεινώνδας Τσάκαλης, θύματα του τυφλού μίσους που γεννά ο διχασμός. Τιμούμε τη μνήμη τους. Ποτέ ξανά».

Η αριστερά αντιμετώπισε το μνημείο με την ίδια αμηχανία που είχε αντιμετωπίσει και το γεγονός (ως προς τη νοηματοδότησή του), με τον Αλ.Τσίπρα να μιλά για ιδεολογική εκμετάλλευση των θανάτων ώστε ν’αποδυναμωθούν οι λαϊκοί αγώνες και τον Δ.Κουτσούμπα να φωτίζει κυρίως την ευθύνη των εργοδοτών και τους νεκρούς ως θύματα της εργατιάς.[26]

Πρόσφατα έγινε και βανδαλισμός της μνημειακής πλάκας, κατά τη διάρκεια πορείας εις μνήμη ενός άλλου αδικοχαμένου νέου του Ζακ Κωστόπουλου.[27] Η πλάκα έφερε ξεκάθαρες επεμβάσεις με σύμβολα του αντιεξουσιαστικού-αναρχικού χώρου και της κοινότητας ενάντια στη βία κατά των γυναικών (όπως μπορεί κανείς να δει από το stensil «Machete al Machote»).
Για μεγάλο μέρος της κεντροδεξιάς, οι νεκροί της Marfin ακόμα αναμένουν απόδοση δικαιοσύνης, καθώς δεν έχουν εντοπιστεί οι ηθικοί αυτουργοί, ενώ προσφάτως άνοιξε πάλι ο φάκελος της υπόθεσης, προκαλώντας την αμηχανία της κεντροαριστεράς.[28] Σε δημοσιεύματα αναφέρεται ύπαρξη νέων αποδεικτικών που εμπλέκουν άτομα του αναρχικού χώρου.[29]
Η συνέχιση του μερικού lock down δε μας επιτρέπει να δούμε τι αντίκτυπο έχει το μνημείο στην τοπική κοινότητα. Εξ’άλλου, στην περίπτωση αυτή μιλάμε για μια πλάκα που είναι τοποθετημένη σε ένα πολυσύχναστο σημείο της Αθήνας, που δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως «γειτονιά». Ενδέχεται όμως στο άμεσο μέλλον ν’ αποτελέσει κάποιο επίκεντρο συλλογικής μνήμης, ή ιδεολογικής συσπείρωσης, ιδίως ενόψει των εξελίξεων στην υπόθεση.
(Σαν παράπλευρο ενδιαφέρον θέμα προς εξέταση, υπογραμμίζω και το ότι το αγέννητο παιδί της εγκύου Α.Παπαθανασοπούλου, τέθηκε στο επίκεντρο διενέξεων εντός των Μ.Κ.Δ., σχετικά με το αν μετράει σαν θύμα ή όχι, διαφωνία που αποτελούσε προέκταση μιας άλλης συζήτησης περί έκτρωσης και δικαιωμάτων του εμβρύου, ήτοι της θεώρησής του ως «άτομο» πριν τη γέννησή του ή όχι.)

Επίλογος.

Ένα μνημείο, ακόμα και πριν την υλοποίησή του, γίνεται σημείο όπου ασκείται πανταχόθεν πίεση. Αυτοί που το υλοποιούν προσπαθούν να αναδείξουν μέρος της ιδιαίτερής τους ταυτότητας, και αυτή η πράξη θα προκαλέσει αναπόφευκτα κάποια αντίδραση όσων νοιώθουν ότι απειλείται η δική τους. Αν λάβουμε υπόψη την ανάγκη ύπαρξης μνημονικών χώρων στη διαδικασία της διαμόρφωσης ταυτοτήτων, τότε αντιλαμβανόμαστε και το γιατί τα μνημεία ενίοτε λειτουργούν ως «σημαίες κατάκτησης», ζωτικού χώρου. Μένει να δούμε αν σε αυτές τις «ετεροτοπίες»[30] επί της οδού Φύσσα και επί της οδού Σταδίου, θα θεμελιωθούν νέες κοινωνικές συνθήκες, και ποιες θα είναι αυτές.
Δυστυχώς οι τελευταίοι που έχουν λόγο σε αυτές τις διαδικασίες είναι οι νεκροί, που καταλήγουν δοξασμένοι από κάποιους και υποτιμημένοι από άλλους. Αποδεικνύεται κάπως απογοητευτικά, το ότι ακόμα και μεταξύ των αθώων θυμάτων, αυτά με τα οποία ταυτιζόμαστε, τα πονάμε περισσότερο.

Μώρης Γεώργιος – 2021.

Πηγές (Ημ.Τελευταίας Πρόσβασης Απρίλιος 2021):

[1] Μήτσος Μπιλάλης, «Ιο-πολιτική και Ιστορική Κουλτούρα», στο Η Δημόσια Ιστορία στην Ελλάδα, Χρήσεις και Καταχρήσεις της Ιστορίας, Αντρέας Ανδρέου, Σπύρος Κακουριώτης, Γεώργιος Κόκκινος, Έλλη Λεμονίδου, Ζέτα Παπανδρέου, Ελένη Πασχαλούδη (επιμ.), εκδ.Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη, 2015. Σελ.76-78 και 80
[2] https://stathisalexopoulos.com/portfolio/items/monument-for-pavlos-fyssas/
και
https://www.ihotispolis.net/στάθης-αλεξόπουλος-ο-δημιουργός-και-τ/
[3] http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=390483
[4] https://keratsini-drapetsona.gr/index.php/our-town-gr/keratsini-drapetsona-municipality-id-gr
[5] Γιάννης Γιαννιτσιώτης, «Ο Άρης Βελουχιώτης επιστρέφει στη Λαμία. Διαμάχες γύρω από έναν μνημονικό τόπο», στο Κώστας Γιαννακόπουλος, Γιάννης Γιαννιτσιώτης (επιμ.), Αμφισβητούμενοι χώροι στην πόλη. Χωρικές προσεγγίσεις του πολιτισμού, εκδ. Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2010. Σελ.276
[6] https://www.news247.gr/ekloges/i-chrysi-aygi-kategrapse-pososta-ntropi-sti-geitonia-toy-p-fyssa.6271391.html
[7] https://allosdromos.weebly.com/chirhoetasigmatauomicronsigma-betarhoepsilontautaualphakappaomicronsigma—betaiotaomicrongammarhoalphaphiiotakappaomicron.html
[8] https://web.archive.org/web/20131212145057/http://www.star.gr/Pages/Ellada_Kosmos.aspx?art=203092&artTitle=o_pateras_tou_p_fyssa_apokleistika_sto_star_to_paidi_den_anike_pouthena
[9] https://www.news247.gr/koinonia/neonazi-vevilosan-to-mnimeio-toy-payloy-fyssa-sto-keratsini.6327284.html
[10] https://www.aetos-apokalypsis.com/2017/12/i-mana-tou-grigoropoulou-elave-os-apozimiosi-peripou-e800000-.html
[11] https://www.thetoc.gr/koinwnia/article/pws-einai-simera-to-simeio-pou-dolofonithike-o-grigoropoulos-eikones/
[12] https://www.stoxos.gr/2016/10/marfin.html
[13] https://www.tovima.gr/2019/09/19/society/ixiro-minyma-diadiloton-stin-poreia-gia-ton-paylo-fyssa-ekso-oi-fasistes-apo-tis-geitonies-mas/
[14] https://www.tanea.gr/2010/05/20/greece/parapleyri-apwleia-o-thanatos-twn-3-ergazomenwn-stin-trapeza-Marfin/
[15] https://www.news247.gr/afieromata/ypothesi-sipsa-i-tychaia-dioxi-enos-anarchikoy.6468855.html
[16] https://www.tovima.gr/2010/09/24/society/oi-paraleipseis-synebalan-stin-tragwdia
[17] https://www.newsit.gr/egklhma/sygklonizoyn-oi-katatheseis-ton-ypallilon-tis-Marfin-gia-ton-foniko-emprismo-eixame-entoli-na-doylepsoyme/1242015/
[18] https://www.thepaper.gr/i-dimosiefsi-gia-ta-thimata-tis-marfin-pou-saroni-to-diadiktio-ikones/
[19] https://www.rizospastis.gr/page.do?publDate=12%2F5%2F2020&pageNo=11
[20] http://autonomyorbarbarism.blogspot.com/2010/05/marfin.html
[21] https://www.eglimatikotita.gr/2010/05/marfin_10.html
[22] https://athens.indymedia.org/post/1171828/
[23] https://athens.indymedia.org/post/1164130/
[24] https://primeminister.gr/2013/10/12/12418
[25] https://www.kathimerini.gr/society/879268/pyrosvestes-sti-diki-Marfin-omada-diadiloton-mas-empodise-na-plisiasoyme/
[26] https://www.topontiki.gr/2020/05/09/thimata-tou-tiflou-misous-pou-genna-o-dichasmos-eginan-ta-apokaliptiria-tis-plaketas-gia-ta-thimata-tis-Marfin-photos-videos/
[27] https://www.iefimerida.gr/ellada/bandalisan-mnimeio-thymaton-Marfin-zak-kostopoyloy
[28] https://www.tovima.gr/2020/06/15/politics/anoigei-ksana-o-fakelos-Marfin/
[29] https://www.tanea.gr/2021/04/02/greece/law/marfin-o-agnostos-fakelos-tou-emprismou-to-profil-ton-4-neon-ypopton/
[30] Γιάννης Γιαννιτσιώτης, «Ο Άρης Βελουχιώτης επιστρέφει στη Λαμία. Διαμάχες γύρω από έναν μνημονικό τόπο», στο Κώστας Γιαννακόπουλος, Γιάννης Γιαννιτσιώτης (επιμ.), Αμφισβητούμενοι χώροι στην πόλη. Χωρικές προσεγγίσεις του πολιτισμού, εκδ. Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2010. Σελ.305