Αν θεωρήσουμε τη Δημόσια Ιστορία ως την ιστορία όπως διαμορφώνεται εκτός του ακαδημαϊκού πλαισίου,^[1] θα μπορούσαμε να αντιληφθούμε ως χώρους διαμόρφωσης τόσο αυτούς που ορίζονται από την υλική τους υπόσταση (χώροι μνήμης, πλατείες, καφενείο, τηλεοπτικό στούντιο), όσο και αυτούς που απλώνονται μέσα σε ένα ψηφιακό εικονικό περιβάλλον (e-mailing lists, forums, sites, blogs, social media). Χαρακτηριστικό δε, της μετανεωτερικής εποχής, είναι η ολοένα και αυξανόμενη εκμετάλλευση του εικονικού περιβάλλοντος, ως χώρου διαμόρφωσης της ιστορίας, ακριβώς επειδή μπορεί να εκμεταλλεύεται την πολύ μικρότερη εξάρτησή του από την υλική υπόσταση, την εδαφική απόσταση και τον χρόνο ως οργανωτική δομή.^[2] Οι πληροφορίες που διακινούνται μέσα στα ψηφιακά περιβάλλοντα μπορεί να υπάρχουν ταυτόχρονα σε πολλά σημεία του πλανήτη (στους servers) και να διαμορφώνονται δυναμικά από ανθρώπους που δεν βρίσκονται κοντά.^[3] Παρόλο που δεν είναι αποδεσμευμένα από τον υλικό κόσμο, καθώς υπάρχουν μόνο χάρη στις τεχνολογίες που τα επιτρέπουν,^[4] θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως μια παράλληλη πραγματικότητα, που από ορισμένους έχει θεωρηθεί ισάξια εκείνης που βιώνουμε στον υλικό μας κόσμο.

Η σχέση λοιπόν της Δημόσιας Ιστορίας με την Ψηφιακή είναι αδιαμφισβήτητη. Το αρχειακό υλικό, οι πρωτογενείς και δευτερογενείς πηγές, διασώζονται ως αντίγραφα, ορισμένες φορές δημιουργούνται σε ψηφιακή μορφή, απαρτίζουν βάσεις δεδομένων και διαχέονται στην ψηφιακή πραγματικότητα της Δημόσιας Ιστορίας.^[5] Ταυτόχρονα, η Δημόσια Ιστορία βρίσκει στον ψηφιακό κόσμο ένα νέο πεδίο ζυμώσεων, οι οποίες επηρεάζονται και από το ψηφιακό μέσο που τις πυροδοτεί ή τις φιλοξενεί.^[6] Η ψηφιοποίηση, ή και εξ’αρχής δημιουργία ψηφιακών δεδομένων, επιτρέπει διαφορετικές επεξεργασίες τους, άρα και παραγωγή διαφορετικών πληροφοριών. Η διαδραστικότητα που προσφέρει η «διεπαφή» («interface») σε συνδυασμό με τις πληροφορίες που έδωσε η επεξεργασία, μπορεί να διευρύνει τη γκάμα ερμηνειών. Οι ερμηνείες διαμορφώνονται τόσο εντός, όσο και εκτός της ψηφιακής πραγματικότητας με αλληλεπίδραση των δύο χώρων, ενώ στο επίκεντρο του ερευνητικού και σχεδιαστικού ενδιαφέροντος έρχεται πλέον η «εμπειρία του καταναλωτή».^[7] Δε θα μπορούσε επομένως να θεωρηθεί αποκομμένη η Ψηφιακή Ιστορία από τη Δημόσια, τουναντίον, υπό κάποιες συνθήκες η Δημόσια βρίσκει στην Ψηφιακή μία από τις αμιγώς εφαρμοσμένες εκδοχές της.

Η είσοδος της Ιστορίας στον ψηφιακό χώρο, έφερε νέες έννοιες και πρακτικές στην ανθρωπιστική επιστήμη. H μετάβαση από τις Ανθρωπιστικές Επιστήμες της Πληροφορικής (Computing Humanities) στις Ψηφιακές Ανθρωπιστικές Eπιστήμες (Digital Humanities) σηματοδότησε το άνοιγμα, ώστε να συμπεριλαμβάνει τόσο τον γνωστικό, όσο και τον εμπειρικό-εφαρμοστικό τομέα ως αλληλο-επηρεαζόμενες διαδικασίες ενός ενιαίου «project»,^[8] και μάλιστα σε συνάρτηση με τις πιθανές αναπαραστάσεις τους, τόσο στη συμβολική όσο και στην υλική ανθρώπινη πραγματικότητα.^[9] Καταλύονται επομένως τα διακριτά όρια των επιμέρους ιστορικών και επιστημονικών κλάδων, οδηγώντας από μία διακριτή λειτουργία τους (multidisciplinarity), σε μια διεπιστημονική συνεργασία (interdisciplinarity), ή και σε διαθεματική, μη γραμμική^[10] θεώρηση της επιστήμης (transdisciplinarity).

Σε αυτή τη νέα θεώρηση, ακόμα και η διάκριση μεταξύ δημιουργού και χρήστη μπορεί να θολώσει, μέσα σε ένα περιβάλλον όπου οι δύο αυτοί ρόλοι μπορεί να συνυπάρχουν («Prod-User»).^[11] Η συνεργασία για την παραγωγή ψηφιακής ιστορίας προς κατανάλωση, αλλά και για τη διαμόρφωση της ιστορίας μέσα στην ψηφιακή διάσταση, φέρνει σε άμεση συνεργασία υποκείμενα με διαφορετικά διαπιστευτήρια, τον «εξειδικευμένο μελετητή» με τον «εξειδικευμένο ερασιτέχνη» («expert scholars» και «expert amateurs» αντίστοιχα).^[12] Σε μια πιο προχωρημένη ταύτιση ρόλων σε ένα πρόσωπο αναδεικνύονται και ρόλοι όπως αυτοί του «Acafan», δηλαδή ενός που είναι ακαδημαϊκός και fan, ταυτόχρονα.^[13]

Εντός των Ψ.Α.Ε., απογειώνονται κάποιες από τις δυνατότητες, όπως η «διαχειρισιμότητα» («Manipulability»), η «διαδραστικότητα» (Interactivity), και η «υπερκειμενικότητα» με τη «μη-γραμμικότητα» («Hypertextuality & Non-linearity» αντίστοιχα).^[14] Τα εργαλεία «ανοικτής πρόσβασης» («open access»)^[15] που διαμορφώνονται έως και από τους ίδιους τους χρήστες, οι εκπληκτικές δυνατότητες «οπτικοποίησης» («Visualisation»),^[16] οι αυτοματοποιημένες μέθοδοι εξόρυξης δεδομένων από το περιεχόμενο του διαδικτύου («Data Mining»)^[17] και οι πιο συμμετοχικές μέθοδοι εμπλουτισμού περιεχομένου και χρηματοδότησης παραγωγής («Crowdfunding» και «Crowdsourcing»),^[18] αποτελούν κάποιες από τις πιο εναλλακτικές πρακτικές.

(Προτείνεται και η ανάγνωση του άρθρου: «Ψηφιακές Πηγές και Αρχεία»)

Μώρης Γεώργιος – 2021 – Επιτρέπεται ο διαμοιρασμός. Απαγορεύεται η αναδημοσίευση του άρθρου χωρίς άδεια.

Βιβλιογραφία-Πηγές

[1] Χάγκεν Φλάισερ, Οι πόλεμοι της μνήμης. Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος στη δημόσια Ιστορία, Νεφέλη, Αθήνα, 2009, Σελ.22
[2] Ιουλία Πεντάζου, Σχεδιάζοντας ψηφιακά εκθέματα για την ιστορία της πόλης του Βόλου: Ο ψηφιακός σχεδιασμός ως θεωρία και πράξη, Διδακτορική διατριβή, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας – Πολυτεχνική Σχολή, Τμήμα Αρχιτεκτόνων-Μηχανικών, Βόλος, χ.χ. Σελ.80 και 83
[3] Valatsou Despoina, «History, our own Stories and Emotions Online», Historein, 8 (2008), σελ.111
[4] Πηνελόπη Παπαηλία, Χρήστος Πετρίδης, Ψηφιακή Εθνογραφία 1.0, Σύνδεσμος Ελλήνων Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών, Αθήνα, 2015. Σελ.35
[5] Δέσποινα Βαλατσού, Ανάδυση νέων μνημονικών τόπων στο διαδίκτυο, Διδακτορική Διατριβή, ΕΚΠΑ – Φιλοσοφική Σχολή, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Αθήνα, 2014. Σελ.66
[6] Πηνελόπη Παπαηλία, Χρήστος Πετρίδης, Ψηφιακή Εθνογραφία 1.0, Σύνδεσμος Ελλήνων Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών, Αθήνα, 2015. Σελ.60-62
[7] Ιουλία Πεντάζου, Σχεδιάζοντας ψηφιακά εκθέματα για την ιστορία της πόλης του Βόλου: Ο ψηφιακός σχεδιασμός ως θεωρία και πράξη, Διδακτορική διατριβή, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας – Πολυτεχνική Σχολή, Τμήμα Αρχιτεκτόνων-Μηχανικών, Βόλος, χ.χ. Σελ. 68-69
[8] Το ίδιο. Σελ.53
[9] Το ίδιο. Σελ.37-39
[10] Venkatesh Narayanamurti , στο Alvin Powell, The False Choice of Basic vs. Applied Research, The Harvard Gazzette, 2017
https://news.harvard.edu/gazette/story/2017/01/former-harvard-dean-examines-stifling-of-discovery/ (Τελ.Πρόσβαση Απρίλιος 2021)
[11] Δέσποινα Βαλατσού, Ανάδυση νέων μνημονικών τόπων στο διαδίκτυο, Διδακτορική Διατριβή, ΕΚΠΑ – Φιλοσοφική Σχολή, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Αθήνα, 2014. Σελ.22
[12] Το ίδιο. Σελ.34
[13] Πηνελόπη Παπαηλία, Χρήστος Πετρίδης, Ψηφιακή Εθνογραφία 1.0, Σύνδεσμος Ελλήνων Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών, Αθήνα, 2015. Σελ.43
[14] Daniel J. Cohen, Roy Rosenzweig, Digital History: A Guide to Gathering, Preserving, and Presenting the Past on the Web (2005)
http://chnm.gmu.edu/digitalhistory/introduction/#_edn2 (Τελ. Πρόσβαση Απρίλιος 2021).
[15] Πηνελόπη Παπαηλία, Χρήστος Πετρίδης, Ψηφιακή Εθνογραφία 1.0, Σύνδεσμος Ελλήνων Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών, Αθήνα, 2015. Σελ.38
[16] Το ίδιο. Σελ. 29
[17] Το ίδιο. Σελ. 30
[18] Το ίδιο. Σελ. 22