Η 25η Μαρτίου και οι χρήσεις της από τον Ελληνικό Τύπο, συναρτήσει των Ελληνοτουρκικών σχέσεων από το ’19 έως το ’39.
Το παρόν κείμενο είναι Περίληψη. (Το πλήρες κείμενο μπορείτε να διαβάσετε κατεβάζοντας το *.PDF που βρίσκεται στο τέλος).
Mετά το Πογκρόμ των Σεπτεμβριανών του 1955 και τις λοιπές κρίσεις έχουμε συνηθίσει να βλέπουμε την Επανάσταση του ’21 σαν ένα χρονικό πεδίο συμβολικής αντιπαράθεσης με τους Τούρκους.
Από τότε, στη σύγχρονη δημόσια σφαίρα, το 1821 αξιοποιείται συχνά ως μέσο πόλωσης στο θέμα των Ελληνοτουρκικών, από αμφότερες πλευρές. Αυτό έχει οξυνθεί ιδίως την τελευταία περίοδο όπου ο Ερντογάν επιχειρεί μιαν ένδοξη επαναφορά του οθωμανικού παρελθόντος στην Ιστορική μνήμη των Τούρκων. Πίσω στο μεσοπολεμικό παρελθόν όμως, ο πολιτικός σχεδιασμός μετά το ’22, φαίνεται ότι είχε ανάγκη από κάτι εντελώς αντίθετο. Θα άξιζε λοιπόν να εξεταστεί η αξιοποίηση της Επανάστασης του ’21 και του εορτασμού της, στην περίοδο της Ελληνοτουρκικής προσέγγισης από τον Ελληνικό, έντονα παραταξιακό Τύπο, ο οποίος από τη μία αφουγκραζόταν τον παλμό των πολιτών και την κοινή γνώμη, από την άλλη φιλοδοξούσε να λειτουργεί και ως διαμορφωτής της, εκφράζοντας τις θέσεις του επίσημου κράτους, ή κάποιας αντιπολιτευτικής δύναμης.
Στην παρούσα έκθεση, που στο σύνολό της μπορείτε να κατεβάσετε στο τέλος της περίληψης, η αρχή θα γίνει από τη Μικρασιατική Εκστρατεία, περίοδο κατά την οποία Ελλάδα και η νεοϊδρυθείσα Τουρκία προσπαθούν να βρουν τις ισορροπίες τους. Η επόμενη περίοδος που θα εξεταστεί, τοποθετείται λίγο πριν και κατά την Ελληνοτουρκική προσέγγιση του 1930, ενώ τελευταία στάση θα είναι η εποχή γύρω από την αντίστοιχη προσέγγιση του 1937.
Πριν και κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία, μέσα στα άρθρα για την 25η Μαρτίου έχουμε ψήγματα Μεγαλοϊδεατισμού στον βενιζελικό Τύπο, ενώ κατά τη νικηφόρα φάση του πολέμου αυτό ίσχυσε και στον (μέχρι τότε αντίθετο) φιλοβασιλικό. Η αλλαγή οπτικής ξεκινά από τη Συνθήκη των Σεβρών, και εντείνεται μετά την ήττα του ’22 και τη Συνθήκη της Λωζάνης. Ο Μεγαλοϊδεατισμός τείνει να εκλείπει από τον τύπο, με λίγη παραπάνω καθυστέρηση στην ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ λόγω του προσφυγικού αναγνωστικού κοινού και στην ΕΣΤΙΑ μέχρι το ’29.
Με τον Τύπο να είναι έντονα παραταξιακός, μειώνεται το ενδιαφέρον για την ουσία της Επαναστάσεως, αλλά προάγεται η εργαλειακή αξιοποίησή της με ρητορικούς ελιγμούς ώστε να ωθεί το αναγνωστικό κοινό προς μία παράταξη. Μάλιστα σε περιόδους οικουμενικής κυβέρνησης αυτό αμβλύνεται για τις παραταξιακές, αλλά μπορεί να ενταθεί για τις προσωποπαγείς (πχ Το ΕΘΝΟΣ του 1927 και ’28 με τον Βενιζέλο εντελώς εκτός πολιτικής). Σαν παρένθεση να τονίσω ότι είναι διάχυτη σε όλες τις εφημερίδες πλην του ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗ, η προσπάθεια διασύνδεσης της Εκκλησίας με την Επανάσταση, με την φιλοβασιλική παράταξη να έχει τα ηνία και τη βενιζελική να ακολουθεί πιο ήπια.
Μέχρι το 1929, η εστίαση στην Επέτειο ήταν ιδιαίτερα μικρή προς μεσαία, με κύριους εκφραστές το ΕΜΠΡΟΣ, το ΣΚΡΙΠ και, για τους δικούς της λόγους, τη ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ. Η εντυπωσιακή αύξηση ενδιαφέροντος έγινε μετά την επιστροφή του Βενιζέλου το 1928 οπότε και οι δύο παρατάξεις φαίνεται να αξιοποιούν έντονα το πατριωτικό αίσθημα. Η μόνη εντελώς κοινή πολιτική γραμμή, είναι αυτή της επικείμενης Ελληνοτουρκικής προσέγγισης του ’30, που καλούνται να πετύχουν καταλαγιάζοντας παλαιότερα πάθη ορισμένων ψηφοφόρων. Ενώ λοιπόν υπάρχουν τα πρώτα εκτενή ιστορικά αφιερώματα, αυτά εμμέσως καταλήγουν στο να νουθετούν τον Έλληνα να διατηρήσει τα κεκτημένα και να δώσει τον αγώνα του στα πλαίσια της ειρήνης. Επιπλέον, αυξάνοντας τα άρθρα που αναφέρονται στις εκδηλώσεις, τείνουν να μετατρέψουν τη γιορτή σε φιέστα πατριωτικής έπαρσης χωρίς κάποιο διδακτικό νόημα, παρόλο που σε άρθρα, διατείνονται ότι θα ήθελαν να μη συμβεί αυτό.
Αεροπλάνα Letov S16T Smolik της Τουρκικής Αεροπορίας πάνω από το Μοσχάτο, σε φιλική επίσκεψη κατά την 25η Μαρτίου του 1934, με ταυτόχρονη παρέλαση και κατάθεση στεφάνου τουρκικής αποστολής προσκόπων στον Άγνωστο Στρατιώτη. Η Εφημερίδα μεταδίδει ιδιαίτερη ενωτική και φιλειρηνική ατμόσφαιρα, θεωρώντας ότι είναι η πιο ενωτική εορτή που έχει γίνει, κάτι που βέβαια είναι συχνό σχόλιο στον Τύπο, στην πορεία των ετών. Ως τιμώμενοι «Αλύτρωτοι» αναφέρονται μόνο οι Κύπριοι. (Φωτογραφία από το διαδίκτυο. Πηγή πληροφοριών: ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ 25 και 26/3/1934)
Με την υπογραφή των συνθηκών του ’30 και την οικονομία να καταρρέει, χάνεται ελαφρώς το ενδιαφέρον για την Επέτειο. Οι εορτασμοί καταλαμβάνουν λιγότερο χώρο, με λίγες εξάρσεις πατριωτισμού (ΛΑΪΚΟΝ ΒΗΜΑ του 1935 ) μέχρι και το 1936 όπου τόσο ο θάνατος του Βενιζέλου όσο και η επικείμενη Συνθήκη του Μοντρέ, μάλλον επηρέασαν αρνητικά την ένταση των δημοσιεύσεων (πλην της έκπληξης του ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗ που κάνει εκτενές ιστορικό αφιέρωμα, πάντα με έμφαση στον κοινωνικό χαρακτήρα της επανάστασης, παρά στον εθνικό). Από το 1937 και μετά, στη Μεταξική Δικτατορία, αναζωπυρώνεται το ενδιαφέρον για τον εορτασμό. Αυτή τη φορά δεν είναι τόσο «παραταξιακή» η χρήση καθώς ο Τύπος στο σύνολο δουλεύει προς μία κατεύθυνση: την προώθηση πατριωτισμού με μιλιταρισμό με πληθώρα τελετών, σε μίμηση των επικοινωνιακών προτύπων των καθεστώτων Ιταλίας και Γερμανίας. Για το λόγο αυτό, η αρθρογραφία στρέφεται προς την περιγραφή των εκδηλώσεων απομακρυνόμενη από το Ιστορικό άρθρο. Η φωτογραφική κάλυψη καταλαμβάνει μεγάλο χώρο και προκειμένου να επιτευχθεί αυτό, η αρθρογραφία μετακινείται από 25/3 και μετά, μέχρι και τις 27 ώστε να υπάρχει φωτογραφικό υλικό προς εκτύπωση. Η δημιουργία Επιτροπής Εορτών στην Αθήνα και ο αυστηρός κανονισμός σημαιοστολισμού επιβεβαιώνουν την άνευ προηγουμένου επένδυση του κράτους στο πατριωτικό αίσθημα. Ειδικά σε αυτά τα χρόνια, η διοχέτευση της Ιστορίας στη δημόσια σφαίρα μέσω του τύπου γίνεται με άμβλυνση των διαφορών με τους Τούρκους.
Την τριετία πριν τον ΒΠΠ, και με τον Μεταξά να επιστεγάζει εις διπλούν τη φιλία με τον Κεμάλ, ο Τύπος της 25ης Μαρτίου στρέφεται καθαρά στο κομμάτι των εκδηλώσεων, αποφεύγοντας το Ιστορικό, που, υπό το πλαίσιο πατριωτικών εξάρσεων θα μπορούσε να ξυπνήσει μεγαλοϊδεατισμούς και να υποδαυλίσει την Ελληνοτουρκική φιλία.
Μπορείτε να διαβάσετε το πλήρες κείμενο κατεβάζοντας το *.PDF εδώ:
Moris_Georgios-1821_anniversaries_in_the_greek_press_between_World_Wars
https://doi.org/10.6084/m9.figshare.21191164